Toprak Analizine Göre Gübreleme

Bitkisel üretimde esas amaç, kültür arazilerinden mümkün olan en yüksek verimi ve kaliteli ürünü elde etmektir. Bunun için çiftçilerin yapması gereken işler şunlardır.

1. Kaliteli tohum kullanmak
2. Etkili toprak işleme
3. Etkili Sulama
4. Etkili ve Doğru Gübreleme
5. Doğru Zirai Mücadele uygulamaktır.

Bu faktörlerin en önemlisi Toprak Analize göre yapılan Etkili ve Doğru gübrelemedir.
Toprak analiz parasını verene kadar fazladan bir çuval daha atayım istediğim ürünü elde ederim mantığı artık rafta kalmıştır. Çünkü bu mantık her şeyden önce cebe zarardır. Değerli Çiftçiler Analiz parasından kaçmanıza gerek yoktur. Çünkü Tarım ve Köy işleri Bakanlığı Analiz yaptıran çiftçiye dekar başına 1 YTL destekleme veriyor. Bakanlığın açıklamasına göre bu miktar daha da artacak. Tarla bitkileri için bir numune 60 dekara kadar geçerlidir. Böylece analiz parası bedavaya getirilebilir. En önemlisi çiftçi toprak analizine göre gübreleme yaptığında elde edeceği kardır. Toprak analiz ücretiyle kar kıyaslaması çok yanlış olur. Bu fark kendi yetiştiricilik yaptığım ürünlerde ki karım en az % 50 olmuştur.

Numune alınışı
Tek yıllık bitkiler için bitkinin etkili kök bölgesi olan 0-30 cm, Meyve ağaçları için de 0-30cm, 30-60cm den numune alınır.

Ekim dikimden 1-2 ay önce tarlanın bütünü temsil edecek şekilde Zik-zak’lı yürünerek 30-70 adımda bir toprak örneği alınır. En az 10 yerden toprak örneği alıp plastik bir kova içinde iyice karıştırıp içinden 1 kg kadar alıp kese veya naylon poşete konur.
Numunenin etiket bilgileri rutubetten yazıların silinmemesi için kurşun kalemle,

1. Ürün cinsi
2. Ürün Sezonu
3. Meyve ise yaşı
4. Sulama şekli
5. Adres bilgileri yazılır.

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığınca onaylı bir laboratuara kargo ile gönderilir veya elden götürülür.
Analiz sonuçlarına göre gübrelemede dikkat edilecek önemli hususlar;
Önce Gübreyi tarif edelim, İçerisinde bir veya birkaç bitki besin maddesini bulunduran bileşiklere gübre denir.

Gübreleme
Bitkilerin ihtiyacı olan gübrelerin çevreye zarar vermeden topraktan veya yapraktan bitkilere verilme işlemine denir.

Bitkiler her yıl hasattan sonra elde edilen ürünle birlikte topraktan bitki besin maddeleri kaldırırlar, bunun yanında yağmur ve sulama suları topraktan bitki besin maddeleri erozyona uğratarak kayıplar meydana getirir. İşte bitki besin maddelerince gittikçe fakirleşen topraklara dengeli bir gübreleme yapılmadığında toprakların verimlilikleri yıldan yıla azalış gösterir. En sonunda bu topraklar tamamen verim güçlerini yitirebilirler.

Bitkilerde insan ve hayvanlar gibi büyüyüp gelişmeleri için beslenmek zorundadırlar.
Onun için toprağı besleyelim ki toprakta bizi beslesin.

Şu ana kadar yapılan araştırmalara göre 16 tane mutlak besin elementleri tespit edilmiştir.

1. Makro bitki besin elementleri: Bitkiler tarafında fazla tüketildikleri için makro elemenler denmektedir. Bunlar 9 tanedir. Karbon C,Hidrojen H,Oksijen O,Azot N,Fosfor P,Potasyum K,Kükürt S,Kalsiyum Ca ve Magnezyum Mg dur.
2. Mikro bitki besin elementleri: Bitkiler tarafından az tüketildikleri için mikro elementler denmektedir. Bunlar 7 tanedir. Demir Fe, Mangan Mn, Bakır Cu, Çinko Zn, Molibden Mo, Bor B ve Klor Cl dur.
3. Diğer elementler: Bitki büyümesine ve insan sağlığına faydalı olup mutlak bitki besin elementleri sınıfına dahil değildirler. Bunlar da 7 tanedir. Silisyum Si, Kobalt Co, Selenyum Se,Aluminyum Al,Vanadyum V,Nikel Ni ve Kadmiyum Cd’dır.

Karbon, karbondioksit halinden havadan, Hidrojen ve Oksijen su ile temin edildiğinden C;H;O için gübreleme programı yapılmaz Makro ve mikro elementlere göre gübreleme programları ayarlanır.

Ancak gübreleme programı çok uzmanlık isteyen bir konudur.

Minimum yasası: Almanya bilim adamı Liebig’e göre bir bitkinin gelişebilmesi en az (minimum)durumda olan bitkiye göre gelişir.

Yani bir bitki besin elementi az ise diğer bitki besin elementleri ne kadar artırılsa da istenilen maksimum verim elde edilemez.

Örnek olarak bir Toprak Analiz Raporu şöyledir.

Toprak Analiz Sonucuna Gübreleme Programı yapılırken şunlara dikkat etmek gerekir.
Bunlara ilaveten Su ve Bitki analizleri yapılarak en doğru sonuca varılır.
Örneğin damla sulamada suyun bikarbonatına fosforik asit veya Nitrik asit verilir.
Yine sulama sularında fazla nitrat varsa verilen azotlu gübre miktarından düşülür.

Meyve ağaçları yaşlandıkça bitki besin elementleri kök bölgesine tam ulaşmağından topraktaki tutunmadan dolayı element noksanlığı ortaya çıkar. Böyle durumlarda yapraktan gübre uygulaması yapılabilir.

1. Toprağın bünyesine göre gübre zamanları ve miktarları hesaplanır. Kumlu topraklarda yıkanma olunca sık aralıklarla ve daha fazla gübre verilir. Killi toprakta kayıp azdır. Tınlı bünye tüm bitkiler için idealdir. Toprak yapısını düzeltmek için en ideali Hayvan gübresi’dir.
   Bunun yanında hayvan gübresi toprağın fiziğini, kimyasını ve biyolojisini düzeltir.
2. Toprağın kireç miktarına bakılarak Uygun olan gübreler verilir. Kireçli topraklar Demir çinko gibi bazı elementleri fiske (tutarak) ederek kloroz (sararma) meydana getirir. Kireç miktarına bakılarak yetiştirilecek ürün tercihi yapılabilir.
3. Toprağın PH’ına bakılarak, Bitkilerin PH istekleri dikkate alarak analizi yapılan toprağa ekilmek veya dikilmek istenen ürün uygunluğuna bakılır. Gübrelerin PH’ı dikkate alarak gübreleme önerisi yapılır. Örneğin PH’ı K. Alkali olan bir toprağa fosforlu gübrelerden Tabana DAP gübresi damla sulama yapılıyorsa üst gübre olarak PH’ı 2 civarında olan Üre Fosfat gibi düşük PH’lı Gübreler önerilir. Yine Demir eksiğinde de topraktan % 6 Fe EDDHA şelatlı (Pençe) gübre verilir. Asitli Topraklara TSP önerilir.
4. Toprağın tuzluluk durumuna bakılarak bitkilerin yetişebilecekleri Optimum EC değerlerine ve meydana gelecek ürün kaybına göre yetiştirilecek ürün ve gübre seçimi yapılır. Gübrelerin EC miktarı önemlidir. Yüksek klorlu gübrelerden kaçınmak gerekir. Yoksa zamanla toprakları çoraklaştırılarak kullanılmaz hale getirilir.
5. Organik Maddeye bakılarak gübre verilir. Organik Madde yetersiz ise iyice yanmış hayvan gübresi ekim veya dikimden önce dekara 4-8 ton verilir. Yanmış hayvan gübresinin bitki besin maddeleri oranı azdır.(Ortalama element içeriği N=2,P=1,K=2).Burada ki en büyük faydası toprağın biyolojik ve mikro biyolojisini düzeltir. Verilen gübrelerin faydalanma oranı önemli ölçüde artırır. Genellikle Türkiye toprakları organik madde yönünden fakirdir. İstenen organik Madde( OM).% 3-5 olmasıdır. Bunun için toprağın PH, Kirecine iklim ve zamana göre Azotlu gübre ayarlanır.
6. Analiz raporundaki Makro ve mikro elementlerin alınabilir miktarlarına bakılarak eksik olan bitki besin elementi tamamlanır. Şöyle formüle edilir.

Hedeflenen bitki besin elementi ihtiyacı-Alınabilir element arasındaki fark hesaplanır eksik olan tamamlanır.

Bunun yanında gübreleme programları topraktan kaldırılan ürün miktarı, bitkilerin gelişme dönemleri, meyve ise yaşı, iklim özellikleri, sulama şekli, elementlerin alınabilirlikleri, toprak yapısı, gübre kayıpları, toprak ve bitkideki hareketlilik durumları dikkate alınarak gübreleme programları yapılır.

Örneğin Toprakta Fosfor immobil (hareketsiz)’dır. 1 yıl için de toprakta 3-5 cm aşağıya inebiliyor, Potasyum hareketsiz 5-8 cm Azot ise toprakta mobil (hareketli ) olup 50 cm aşağıya ve yanlara hareket eder. Bu durumlar göz önüne alınarak gübreleme programları yapılır.

Örneğin Fosfor ne kadar verilirse verilsin fiksasyon(tutunma) gibi sebeplerden dolayı bitki % 70’ini alamıyor. Bu kayıplar, hareketsizlik ve toprak yapısı dikkate alarak fosforlu gübrenin miktarı hesaplanır.

Yalnız Toprak Analiz Raporları toprağın tam künyesini ortaya çıkartınca her zaman öyle kolay olmuyor. Bitki besin elementleri arasındaki teşvik(Sinerjik) ve engelleme (Antogonistik) bilinmelidir.

Bir besin fazlalılığı diğer bir besinin alımını engellediği gibi, bir besin diğerinin alımını kolaylaştırır.

Örneğin Analiz sonucunda alınabilir Potasyum yeterli olmasına rağmen halen Potasyum içerikli gübre veriliyor sorusu soruluyor.

Cevap olarak misal verirsek 200 kg/da dane buğday ürün kaldırılıyorsa potasyumlu gübreye gerek yoktur. Ancak 20 ton/da domates kaldırılıyorsa verilir. Ülkemiz topraklarının çoğunun PH ve kireç oranı yüksektir. Şöyle ki Kalsiyum/Potasyum (Ca/K) oranı = 12/1’den çoksa potasyum noksanlığı ortaya çıkar ve yine Ortalama Olarak Azot/Potasyum oranı = 2/1’den çoksa potasyum noksanlığı ortaya çıkar. İşte bu dengeleri sağlamak için gerekli olan miktarda potasyum element içerikli gübre verilir.

Önemli olan bazı elementlerin uygun değer oranları şöyledir.
Ca/K =12,
Mg/K=2
Ca/M=6
P/Zn=300
Fe/Mn=2

Elementlerin bitki tarafından alınabilir formları:
Mo -Molibden MoO4
Cu -Bakır Cu+ ve Cu++ ( Daha kolay)
Zn -Çinko Zn+2
Mn -Mangan Mn+2
B – Bor (Bo3)-3 , (B407)-2
Cl -Klor Net değil
Fe – Demir Fe+3 , Fe+2 ( Makro mikro sınırı)
S – Kükürt (So4)-2
P – Fosfor (H2po4)- ,(Hpo4)-2
Mg-Magnezyum Mg+2
Ca-Calsiyum Ca+2
K -Potasyum K+
N -Azot (No3)- , (NH4)+
O2-Oksijen O2, H2O
C -Karbon Co2
H -Hidrojen H2O

Hazırlayan;
Doktor Tarsa Tarım San. ve Ticaret A.Ş.
Pazar Geliştirme Departmanı
Analiz için Doktolab Tarımsal Laboratuvar