Domates bitkisinin botanik ailesi ve çeşitleri, dünya üretimi ve ürün istatistikleri, iklim (sıcaklık ve ışık), su ve toprak, organik içeriği, tuzluluk, fenolojisi, bir örnek olgunluk, fizyolojik bozukluklar, hastalık ve zararlılar ve ayrıca sofralık ve endüstri pazarındaki kalite parametreleri tanımlanmıştır. Bu bilgiler genel anlamda domates bitki özelliklerinin optimum düzeyde anlaşılmasına önderlik ettiği gibi uygun bitki besleme programları seçiminde de yardımcı olur.
Botanik Adı ve Çeşitleri
Domates (Lycopersicon esculentum Mill.) patlıcangiller (Solanaceae) familyası içerisinde yer almaktadır ve tekli ya da salkım halinde satışa sunulur. Şekil açısından farklılıklar gösterir. Cherry, kokteyl, erik tipi domates, beef domates pazarda yaygın olarak görülen çeşitlerdir (Şekil 1, 2, 3, 4, 5 ve 6).
Şekillerine göre farklılık gösteren domateslerde Cherry ve erik tipi domateslerin ovaryumları iki odacıklı iken, büyük beef tipi domateslerde bu sayı 6 ya da daha fazla olmaktadır (Şekil 7).
- Dış perikap duvarı
- Radyal perikarp duvarı
- İç perikap duvarı
- Plasenta dokusu
- Epidermis
- Tohumlar
- Vasküler demetler
- Jelimsi parankima hücreleri ile çevrili tohumların bulunduğu odacıklar.
Dünya Üretimi
Dünya domates üretiminin %75’i sofralık tüketimde %25’i ise sanayi (salça, ketçap, sos, soyulmuş ve dilimlenmiş domates v.s.).amaçlı kullanılmaktadır. Dünya üretiminin %56’sı ve toplam arazinin %55’i Çin, Hindistan, Türkiye, Mısır ve A.B.D olmak üzere beş ülkede gerçekleştirilmektedir. Çin sofralık domates pazarında %26 ile ilk sırayı alırken sanayi domatesi üretiminde %35’lik payla A.B.D (özellikle Kaliforniya) ilk sırada gelmektedir (Tablo 3).
Tablo 1. Başlıca domates yetiştirici ülkeler, üretim miktarları (x milyon MT) ve dünya domates yetiştiriciliğinde aldıkları pay(%);
Tablo 2. Başlıca domates yetiştirici ülkeler, üretim alanları (x 1.000 ha) ve dünya ekili alanlarındaki oranı (%);
Tablo 3. Sanayi domatesi üreticisi başlıca ülkeler, üretim hacimleri (x milyon MT) ve dünya üretimindeki pazar payı (%);
Tablo 4’de her bir yetiştirme sistemindeki üretim ve tipik verim oranları özetlenmiştir.
Tablo 4. Özel yetiştirme ortamlarında elde edilen yetiştirme sistem çeşitleri ve tipik verim oranları (MT/ha)
1. Sofralık ve Endüstri Domatesi Pazarında Kalite Parametreleri
İnsan sağlığını olumlu etkileyen likopen içeriği yüksek olan ürün eldesi verim ve kaliteyi böylece de çiftçinin gelirini önemli ölçüde etkiler. Düzenli bitki besleme sofralık ve endüstri domates pazarında kalite standartlarının belirlenmesinde anahtar rol oynamaktadır.
1.1 Sofralık Domateste Kalite Kriterleri
Aşağıdaki kalite kriterleri sofralık domates yetiştiriciliğinde temel teşkil etmektedir:
- İyi renklenmiş ve parlak (yeşil gölgeler lekeler ve mor lekelerden arî).
- Bir örnek irilik.
- Sertlik ( sıkı domatesler zararlanmaya daha dayanıklı olup raf ömrü daha uzundur).
- Tat: yüksek şeker (özellikle früktoz) ve yüksek asit (sitrik asit) içeriği meyveyi tatlandırır.
- Temiz ve dış zararlanmalardan arî
- Sağlıkla ilgili özellikler (likopen (anti-kanser) ve C vitamini içeriği).
1.2 Salçalık Domates Endüstrisinde Kalite Parametreleri
Aşağıdaki kalite kriterleri salçalık domates pazarında temel teşkil etmektedir:
- Kuru madde seviyesi yüksek (su oranı düşük domateste işlem maliyeti daha düşüktür)
- Yüksek Brix ve yüksek seviyede toplam çözünebilir maddeler içeriği (TSS > 99% şekerler)
- Meyve suyu rengi (işlemeden önce ve sonra).
- Yüksek likopen içeriği
- Viskozite
- Asitlik
- Mantar varlığı (Howard indeks).
1.3 Soyulmuş ve Doğranmış Domates Endüstrisinde Kalite Parametreleri
Aşağıdaki kalite kriterleri soyulmuş ve doğranmış domates endüstrisinde temel teşkil etmektedir
- İyi renk
- Dış zararlardan uzak (işlem öncesi ve sonrası)
- Kolay soyulabilen
- Birörnek çap
- Son üründe yüksek meyve kalitesi
DEVAM EDECEK…
Kaynaklar
- Naaldwijk Uygulamalı Bitki Araştırma Merkezi, Hollanda (Applied Plant Research, Naaldwijk, NL)
- De Ruiter Tohumculuk, Hollanda (De Ruiter Seeds, Bergschenhoek, NL)
- Adelaide Üniversitesi, Avusturya (University of Adelaide, Australia)
- YARA, Norveç (YARA, Norway)
Teşekkürler
Makalede kaynak olarak kullandığımız kitapçığı hazırlayan tüm SQM ve YARA çalışanlarına ve ayrıca aşağıda adı geçen organizasyonlara resim ve şekillerin elde edilmesindeki yardımlarından dolayı teşekkürlerimi sunarız.
Harmen Tjalling HOLWERDA
SQM Suda Çözünür Gübreler Pazar Geliştrme Müdürü
